روزانه در معرض پیام های مکتوب و تصویری بسیاری هستیم از تحلیل رسانه های داخلی و خارجی تا دریافت اخبار و غیره . در بین این حجم انبوه اطلاعات کدام یک را باور می کنیم و کدامین را برای دوستان خود ارسال می کنیم تا آنان هم بتوانند از پیام استفاده کنند؟ چگونه دلیل هر اتفاق یا ماجرایی که رسانه ها منعکس کرده اند را باورکنیم؟ آیا هر دلیلی که برای هر ماجرایی می شنویم درست است؟ آیا دلیل هر ماجرایی که به گوشمان می رسد تنها و حتماً یک علت دارد؟
تفکر خطی در جواب به ما می گوید، بله هر ماجرایی فقط یک علت دارد و برای هر معلولی بهتر است فقط به یک علت فکر کنیم و چه بهتر که آن علت را نیز از قبل در ذهن داشته باشیم. مثلاً در جایی برای جذب منابع مالی برای خرید پوشاک با هدف خیریه تبلیغ کرده اند « که چرا نذری باید خوردنی باشد بیایید نذر خود را به خرید پوشاک بدهید»، یا بسیار شنیدهایم که «چرا پولت را به خارج از کشور برای زیارت بردهای کاش این پول را به مستمندان ایرانی می دادی» و از این دست تعابیر که روزانه بصورت پیام در فضای رسانه ای کشور مبادله می شود. پیام هایی که در اکثر مواقع به شکل حساب شده ای یک علت را به یک موضوع ربط داده و نتیجه خود را از پیام می گیرند. این نوع نگاه به موضوع یا « تفکرخطی» الزاماً نوعی تفکر اشتباه نیست اما باعث می شود ما را در درون خود محدود کند و به تعبیری همیشه این روش برای رسیدن به جواب صحیح ما را به نتیجه نمی رساند.
در مقابل این مدل فکر کردن به موضوعات « تفکر جانبی» قرار دارد که می تواند اطراف موضوع را به ما نشان دهد و در حد بالای آن، نگاه چند وجهی به موضوع یا «تفکر انتقادی» قرار میگیرد که مسلماً ما را در موقعیت تحلیلی قرار داده و برای هر ماجرایی ما را به دنبال جواب و تحلیل مناسب آن موضوع رهنمون میسازد.
متن
در دنیای امروز از تاثیرخطی به شدت در تولیدات محتوایی رسانه ها برای اثر گذاری بر مخاطبان استفاده میشود. در این روش یک معلول را تنها به یک علت نسبت داده و سود و منفعت خود را از واکنش به آن توسط مخاطب شامل حال صاحبان رسانه ها میکند .
شبه افکنی، ماساژخبر، بازنمایی و انگاره سازی موضوعات روز، تکنیک های رسانه های نوین هستند که بر اساس شرایط و نوع رسانه، مخاطب را وادار به تفکر خطی می کنند .
خداوند درسوره حجرات(۶) می فرماید : « ای کسانی که ایمان آوردهاید! اگر شخص فاسقی خبری برای شما بیاورد، درباره آن تحقیق کنید، مبادا به گروهی از روی نادانی آسیب برسانید و از کرده خود پشیمان شوید! »
و یا در سوره نساء (۸۳) می فرماید: « هنگامى که خبرى (و شایعه اى) از ایمنى یا ترس (پیروزى یا شکست) به آنان (منافقان) برسد، آن را فاش ساخته و پخش مى کنند، در حالى که اگر آن را (پیش از نشر) به پیامبر و اولیاى امور خود ارجاع دهند، قطعاً آنان که اهل درک و فهم و استنباطند، حقیقت آن را در مى یابند و اگر فضل و رحمت خداوند بر شما نبود، به جز اندکى، پیروى از شیطان مى کردید.» (قرائتی،۱۳۹۱)
یعنی درک صحیح پیام نیاز به استنباط و تحلیل دارد، اگر هم کسی توان استنباط و تحلیل ندارد باید به تحلیلگر مربوط مراجعه کند. مثلاً اگر کسی خبری در زمینه تاریخ میشنود باید برای تحلیل آن به تاریخدان و اگر خبری درباره فقه میشنود، برای تحلیل آن به فقیه مراجعه کند. امام صادق(ع) در دو حدیث مجزا، به این مضمون میفرمایند چه بسیاراند اهل روایتگری و چه اندکاند اهل درایت! و همچنین میفرمایند: «همّتالسفهاء روایه، همّت العلماء درایه»، یعنی نهایت تلاش سفیهان، روایت است در حالی که همت دانشمندان بر تحلیل و درایت معطوف میشود. (محقق داماد، ۱۳۹۷)
برای برون رفت از محدوده تفکرخطی و پرداخت جانبی به موضوعات و برداشت دقیق با تفکر انتقادی در دنیای رسانه ای شده امروز، قطعاً نیاز ما به سواد رسانه ای محسوستر می شود وبرای ورود به این محدوده دائماً باید از خود بپرسیم که« چرا الان و چرا در این بازه زمانی؟ هدف این رسانه و هدف این پیام چیست؟ تولید کننده این پیام چه کسی می تواند باشد؟» و از این دست سوالات که ما را با وجوه مختلف یک کلیپ، یک پیام متنی، یک فیلم مستند تولید شده، یک سریال و یک تصویر ارایه شده و بسیاری دیگر از تولیدات رسانه ای آشنا میکند .
به هر حال بر اساس فرهنگ ما و فرامین دینی مردم اگر احساس کنند تحت تأثیر یک رسانه ، فکر و اراده و شعور خود را از دست میدهند باید ذهن خود را از القائات و تاثیرات آن دورکنند، چرا که قرآن کریم در آیه ۹۷ سوره نساء میفرماید:« از زیانکاران سوال میشود که چرا به چنین جایگاهی گرفتار شدهاید؟ پاسخ میدهند ما در زمین بضاعتی نداشتیم و تحت تأثیر صاحبان قدرت بودیم، در جواب به آنها گفته میشود زمین خدا وسیع بود، چرا مهاجرت نکردید؟»، با توجه به این آیه یکی از مصادیق مهاجرت کردن می تواند دور کردن گوش و چشم از مصرف مداوم رسانه های نوین باشد و البته این به معنای بایکوت رسانه ای و « نه گفتن» به تکنولوژی نیست بلکه مدیریت مصرف و کنترل آن است . نکته دیگر اینکه می بایست در عرصه رسانه ای از حرکت تدافعی خارج شویم و این امر مستلزم تفکر چند جانبه، سواد رسانهای و تولید محتوای کیفی وکمی بر اساس فرهنگ و سبک زندگی ایرانی – اسلامی در رسانه ها و مبتنی بر نیازها و دغدغه های امروزمان است .
منابع
- محقق داماد ، سویههای مثبت و منفی رسانه پیش و پس از عاشورا: ۲۸ شهریور ۱۳۹۷ خبرگزاری ایکنا
- سخنرانی حجت الاسلام محسن قرائتی با موضوع تفسیر سوره نساء – آیه ۸۳ ، سایت ایران صدا
